Op 6 juni vond in Hart van Holland in Nijkerk de tweede editie van het Zelfzorgcongres plaats, waarbij de onderzoeksresultaten van de Proeftuin Zelfzorg centraal stonden. Zo’n 120 deelnemers waaronder retailers, leveranciers, koepelorganisaties, onderzoekers, bestuurders, drogisten, apothekers en huisartsen waren aanwezig om de resultaten te vernemen en erover met elkaar in discussie te gaan tijdens een Lagerhuisdebat.
Presentator Art Rooijakkers en CBD-directeur Jos Jongstra openen het congres met een korte blik op de actualiteiten. Jongstra: “Dit jaar stond in het teken van de Veegwet en de Eerste Kamer is aan zet om te beslissen of de tabletdrogist ingevoerd zal worden. Er zijn vragen gesteld door de senatoren en minister Kuipers heeft deze beantwoord, maar niet tot de tevredenheid van alle senatoren. Op zijn vroegst eind juni of anders na het zomerreces wordt de Veegwet daarom plenair in de Eerste Kamer besproken in aanwezigheid van de minister. We blijven monitoren en informeren, hopend dat het tij nog kan worden gekeerd zodat de deskundigheid van de drogist niet zomaar aan de kant wordt gezet. Dit congres gaat over die deskundigheid: we hebben namelijk onderzocht of en hoe drogisten, apothekers en huisartsen beter kunnen samenwerken zodat ook bij kleine kwalen de juiste zorg op de juiste plek wordt gegeven. En de consument beter in staat is de juiste beslissingen te nemen met betrekking tot zijn eigen gezondheid. Op die manier kunnen we onze expertise verder benadrukken, de drukbezette huisarts deels ontlasten en de hoogoplopende zorgkosten verminderen.”
Deborah Nas, technologie trendwatcher, innovatie-expert en professor aan de TU Delft beet als eerste spreker de spits af met haar visie op innovatie en weerstand. “Het is een gegeven dat mensen boven de 35 jaar altijd weerstand hebben tegen innovatie. Dat was al zo toen de boekdrukkunst werd uitgevonden, later bij kranten, scholen, typemachines, de telefoon, televisie, internet en robots. Momenteel verzetten we ons tegen Artificial Intelligence (AI) en straks tegen Vision Pro, waarbij de digitale en fysieke wereld samensmelten.”
Wat betekenen deze almaar groeiende technologische ontwikkelingen voor de zorg? Deborah Nas: “Start ups worden niet gehinderd door vast gebeitelde organisatiestructuren en zijn de aangewezen partij om te innoveren. Bijvoorbeeld met metingen op afstand, digitale consults en gezelschapsrobots voor ouderen, die ook waarschuwen als het tijd is voor een medicijn. In de VS zijn er duizende digitale gezondheidszuilen in winkels te vinden van start up Babylon. Mensen kunnen daar de gesteldheid van hun gezondheid meten, krijgen via ChatGPT het meest actuele advies en kunnen vervolgens chatten met een medicus als dat nodig is – gratis want de verzekeraar betaalt. ChatGPT leert continu, het advies is steeds up-to-date. Ook bij advies over zelfzorg en gezondheidsproducten, krijg je een gestandaardiseerd advies met eerste en tweede voorkeur, eventuele bijwerkingen en wisselwerkingen.” Vanuit de zaal komt de logische vraag of de drogist over drie jaar dan nog wel bestaat. Deborah Nas: “De menselijke factor en het sociale contact blijven belangrijk, zeker als het over het brede begrip gezondheid gaat. Persoonlijk en face-to-face advies zul je moeten integreren met de digitale mogelijkheden.”
Na de inspirerende blik op de nabije toekomst door Deborah Nas, gaat Art Rooijakkers in gesprek met onderzoekers Liset van Dijk (Nivel) en Patrick Hondsmerk (Ipsos) en Jos Jongstra over de resultaten van de Proeftuin Zelfzorg. Een uniek onderzoek, benadrukt Liset van Dijk. “Nivel richt zich met onderzoek op de zorg, maar over kleine kwalen of alledaagse aandoeningen was nog niet veel bekend. Toch gaat bijna 17 procent van de consulten bij de huisarts over kleine kwalen die ook met zelfzorg en de drogist opgelost kunnen worden. We hebben bij 40 peilstations bij huisartsen en ruim 30 drogisterijen op 10 locaties onderzocht hoe de burger omgaat met kleine kwalen. Komt hij met een kleine kwaal bij de huisarts terecht, klopt hij met deze klacht op tijd aan bij de zorg, is hij aan het juiste adres en hoe gaat de huisarts daarmee om?” Van de mensen die bij de huisarts terechtkomen, blijkt dat een deel nog had kunnen wachten (zorgverspilling), maar een deel komt ook te laat en heeft te lang afgewacht of zelf gedokterd (zorgmijding). Liset van Dijk: “Door het zorgpad van de burger bij kleine kwalen goed in beeld te brengen, kunnen we zorgverspilling en zorgmijding verminderen. Wij zien daar zeker ruimte voor verbetering: hoe kan het zelfzorgpad zo worden ingericht dat mensen zich goed geholpen voelen? De consumentenonderzoeken die Ipsos heeft verricht, zorgen ervoor dat we het zorgpad bij kleine kwalen nog beter in beeld kunnen brengen.” Patrick Hondsmerk van Ipsos: “Uit onze kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeken, verdeeld over twee fasen, blijkt dat een op de vier mensen met kleine kwalen bij de huisarts terechtkomt voor geruststelling en bevestiging. Dat komt vaak voort uit onbekendheid met de kwaal of angst voor een onderliggend probleem, of de zelfzorgoplossing had niet het gewenste effect. Het verschilt per klacht hoe daarmee wordt omgegaan.” Uit de onderzoeken blijkt ook dat veel mensen niet goed weten welke kennis en kunde een drogist in huis heeft. Als de rol van de drogist duidelijker wordt, staan huisartsen er zeer positief tegenover om meer zelfzorg bij de drogist neer te leggen. Gebruikt de consument zelfzorggeneesmiddelen veilig? Hondsmerk: “De meeste mensen verwachten dat zelfzorggeneesmiddelen veilig zijn, omdat ze zonder recept verkrijgbaar zijn. Hierdoor verdiepen ze zich nauwelijks in het veilig gebruik. De bijsluiter wordt deels wel gelezen bij het eerste gebruik, maar verder laten de meeste Nederlanders deze links liggen. Huisartsen maken zich in het algemeen weinig druk over de risico’s van zelfzorggeneesmiddelen, dus ook op dat gebied is zeker verbetering mogelijk.”
Het eindrapport van de Proeftuin concludeert dan ook dat de drogist een belangrijke rol heeft in veilige zelfzorg bij kleine kwalen. De onderzoeken geven een uniek inzicht in de interne afwegingen en keuzes van consumenten bij de behandeling van kleine kwalen, de zorgpaden die consumenten nemen en hoe de samenwerking tussen de drogist en de eerste lijn bij kleine kwalen verloopt. Veelbelovende inzichten voor de noodzakelijke versterking van zelfzorg om een bijdrage te leveren aan een toekomstbestendige gezondheidszorg en aan de zelfredzaamheid van de consument. Liset van Dijk: “Er is veel potentie voor de sleutelrol van de drogist, als zowel de consument als de zorgverlener het vertrouwen hebben dat de drogist op een deskundige manier helpt bij kleine kwalen. De drogist heeft een belangrijke signaleringsfunctie als voorportaal van de zorg.”
Na het gesprek met de onderzoekers, overhandigt Jos Jongstra het rapport aan Jeroen Crasborn, bestuurslid van de Stichting Achmea Gezondheidszorg (SAG), de financier van de Proeftuin Zelfzorg. Crasborn: “Bij de start van de Proeftuin Zelfzorg zag ik de drogist als een winkelier. Totdat ik hoorde dat drogisten 64 miljoen gezondheidsadviezen per jaar geven met 140.000 doorverwijzingen naar de huisarts. Dan is de vraag hoe een drogist complementair aan de huisarts kan handelen, zeer interessant. Er is grote interesse voor deze rol van de drogist, dat blijkt ook aan de partijen die aan de klankbordgroep van de Proeftuin verbonden zijn zoals de Consumentenbond, Patiëntenfederatie, apothekersorganisatie KNMP, zorgverzekeraar Achmea en huisartsenvereniging NHG.” De conclusies van het onderzoek zijn volgens Crasborn veelbelovend, maar vooral het startpunt voor nader onderzoek. “Dit signaleringsonderzoek zou opgevolgd moeten worden door een vervolgonderzoek: welke rol speelt de drogist in het stimuleren van zelfmanagement en het veilig gebruik van zelfzorggeneesmiddelen?”
Gijs Weenink, directeur van het Debat Academie nam alle deelnemers aan het congres vervolgens mee in een Lagerhuisdebat met prikkelende stellingen als “Door goede inzet van zelfzorg kunnen we minstens 10% van de huisartsbezoeken voorkomen” of “Drogisten moeten kiezen voor een ander winkeluiterlijk en uitstraling die meer past bij hun rol als gezondheidsadviseur”. De deelnemers konden stelling kiezen door in het vak Eens of Oneens plaats te nemen. Na argumentatie van hun keuze kon iedereen opnieuw stelling kiezen. Dit zorgde de ene keer voor een unanieme uitslag, de andere keer voor een scherpe verdeling van de zaal. Een samenvatting van het Lagerhuisdebat is hieronder te vinden.
Ruud Coolen van Brakel, directeur Instituut Verantwoord Medicijngebruik, sloot het Zelfzorgcongres 2023 af met een presentatie over de irrationele mens. “De voorgaande presentaties gaan ervan uit dat de mens rationeel handelt, maar mensen handelen vaak irrationeel. Ziekte is bijvoorbeeld cultureel bepaald, in Frankrijk en Duitsland handelen de meeste diagnoses over aandoeningen die we in Nederland niet eens kennen. Mensen maken daarnaast ongezonde keuzes, soms voortkomend uit het Dunning Kruger effect: door je incompetentie overschat je je eigen kennis. Ook zorgprofessionals zijn soms irrationeel, zo schrijven jonge vrouwelijke huisartsen steevast minder voor dan hun mannelijke collega’s zonder dat daar een aanwijsbare reden voor is. Daarom zou ik drogisten aanraden om hun vak met trots en rationeel te benaderen, waarbij ze rekening houden met de irrationele factor van consumenten, wetten of bestuurders.”
[Klik op de foto’s om te vergroten, fotografie Jan Buteijn]
